Beste mensen,
Mijn naam is Ineke Kuiper Dam en ik ben geboren in Den Ham ( 09 08 1958).
Ik woon in Den Ham en tracht al geruime tijd te komen tot het plaatsen van een herinneringsmonument in Den Ham, om mijn grootvader Hendrik de Ruiter, die in januari 1945 in een concentratiekamp te Duitsland stierf, postuum te eren.

In mijn eigen groep op de basisschool, waar ik werkzaam ben als groepsleerkracht, vertel ik altijd het verhaal van wat er bekend is over het verzet in de tweede wereldoorlog hier in Den Ham. Helaas is er veel kennis verloren gegaan omdat er nooit iets van is vastgelegd. Gelukkig heb ik van heel veel verschillende kanten de verhalen gehoord en gelezen en kan wel een behoorlijk waarheidsgetrouwe weergave geven aan de schoolkinderen.

Ik ben opgegroeid aan de Molenstraat in het huis dat mijn grootouders in de jaren 30 hebben gebouwd en heb altijd erg veel belangstelling gehad voor geschiedenis in het algemeen en voor de tweede wereldoorlog in het bijzonder.

Mijn opa ( Hendrik de Ruiter ) had een schildersbedrijf ten tijde van de oorlog en raakte betrokken bij het verzetswerk hier in Den Ham. Er waren nog enkele Hammenaren bij betrokken ( o.a. Siem Bakker, die de oorlog overleefde)
Hij (mijn opa) werd op zijn verjaardag 5 februari 1944 opgepakt door de SS, samen met drie andere Hammenaren Geert Heikens, Gerrit Lammerink.en meester Snel Zij participeerden allen in het verzetswerk dat geboden werd in en rond Den Ham en verborgen daarnaast onderduikers in hun huizen. De bewuste nacht werden naast de vier verzetsmannen uit Den Ham ook Joodse onderduikers meegenomen en een neef van mijn vader, Klaas Dam genaamd. Deze Klaas Dam kwam uit de buurt van Heino. Hij was ondergedoken in Den Ham, Omdat de Duitsers hem zochten ivm met overvallen op distributiekantoren. Deze neef ( 18 jaar) deed dit werk vaak samen met zijn broer Wicher Dam ( 20 jaar). Deze laatste was ondergedoken bij mijn grootouders aan de Molenstraat. Hij was de avond van de razzia niet thuis, maar zag bij thuiskomst de overvalwagen voor het huis van mijn grootouders staan en is er toen vandoor gegaan via het zandpad dat achter het kerkhof loopt. Ze hebben nog op hem geschoten, gelukkig zonder resultaat. Wicher is helaas op een later tijdstip in 1944 bij een overval gepakt en alsnog naar een concentratiekamp gegaan. Hij stierf ironisch genoeg op 5 mei 1945 aan uitputting in kamp Sachsenhausen. Hij heeft daar de bevrijding van het kamp inderdaad nog meegemaakt.

De mannen uit Den Ham werden eerst naar Arnhem gebracht ( naar de Koepel).Daar werden ze verhoord en schuldig bevonden. Alleen meester Snel werd vrijgesproken. Hem konden ze niets ten laste leggen en hij mocht naar Den Ham terugkeren. Hij ( meester Snel) heeft mij ooit verteld dat ze mijn opa vooral kwalijk namen dat hij een pistool in huis had gehad en dat was voor de Duitsers al genoeg bewijs dat hij in het verzet zat.
De drie verzetsmannen werden naar het kamp te Amersfoort gebracht Daar hebben ze de zomer van ’44 vastgezeten. Op 10 oktober 1944 zijn ze op transport gesteld. Samen met de mannen uit Putten zijn ze met een trein naar het concentratiekamp Neuengamme in de buurt van Hamburg gebracht. Daar moesten ze zware dwangarbeid verrichten.
Mijn grootvader is op 25 januari 1945 doodgeschoten aldaar. Er is geen graf en niet veel om te herdenken .......

En hoe meer je te weten komt over die tijd, hoe meer het besef groeit dat het toch erg jammer is dat deze geschiedenis, met hun namen, verloren gaat in ons dorp.
Na de oorlog kwam er eerst het lange wachten en hopen. Zouden ze terugkeren uit Duitsland? Mijn oma reisde per trein naar verschillende plekken in Nederland, wanneer ze weer eens hoorde dat er ergens mensen teruggekeerd waren uit Neuengamme.
Op 6 september 1945 kreeg ze via het rode kruis de brief dat ze vergeefs wachtte en dat haar man gestorven was. Maar het was moeilijk te bevatten. Ik weet van mijn oma, dat ze altijd is blijven hopen dat het een vergissing was, dat hij misschien toch nog terug zou komen, immers: er kwamen meer dood gewaande terug en soms wel jaren later…………….
Ik heb veel gesprekken mogen voeren met mijn oma. Ik ben opgegroeid aan de Molenstraat in haar huis, waar ik samen met haar en met mijn ouders en broertje woonde. Toen zij in 1989 stierf en begraven werd gebeurde er iets dat tot nadenken zette: Er was op de begrafenis een man, die vlak voor we naar het kerkhof wilden gaan opstond en het woord vroeg. Hij vertelde dat hij een onderduiker was geweest die in de oorlog ontsnapt was uit kamp” Erika “te Ommen en via via terecht was gekomen bij mijn oma. Die zou haar wel verder helpen, immers daar waren wel meer onderduikers geholpen in een vroeger stadium van de oorlog. Op dat moment, in 1944, van zijn komst bij het huis van mijn grootouders, was mijn opa al in Duitsland. Ze stond er alleen voor met 5 kleine kinderen ( de oudste was toen 7 jaar en de jongste een baby van bijna een jaar). “Weten jullie wel wat voor prachtwijf jullie gaan begraven?” waren zijn woorden op haar begrafenis …….en wij wisten het niet. Geen van de kinderen ( mijn ooms, tantes ) en kleinkinderen wisten dat zij het verzetswerk gedeeltelijk had voortgezet. In geen van alle gesprekken die ik (vaak ‘s nachts ) gevoerd had met mijn oma had ze dat feit genoemd. Wel vele verhalen over hoe de vergaderingen gingen en wat er gebeurd was met opa, hoe bang Wicher was voordat hij een distributiekantoor moest overvallen …….maar nooit over het stuk tussen de razzia en de bevrijding. We realiseerden ons des temeer hoeveel informatie dus niet gegeven wordt en een vertekend beeld kan gaan geven. Wel is toen het idee geboren om toch iets met dit gegeven te gaan doen en postuum iets te uiten in Den Ham.

Een belangrijk gegeven was natuurlijk ook dat direct na de oorlog het erg pijnlijk ervaren werd om te rouwen in het openbaar. Er moest vooruit gekeken worden en alle verdriet zo ver mogelijk weg stoppen. 4 mei was een dag om over te slaan. Dus behoefte aan een monument: onbespreekbaar.
Wel werd er een 4 mei commissie in het leven geroepen. Deze bestond uit mensen die in het verzet hadden gezeten, maar hadden overleefd. Wanneer je nu een enquête zou houden onder Hammenaren met de vraag wie heeft er veel betekend voor het verzet in Den Ham? Zou je antwoorden krijgen van : Jaap Kolkman ( slager) en Siem Bakker. En dit is ook waar. Zij waren erg moedig en hebben veel verzetswerk gepleegd destijds, maar het doet pijn dat de mensen die ook in het verzet zaten en niet overleefd hebben zijn vergeten! Niemand noemt hun namen. Mijn oma is wel eens naar Hamburg geweest waar een graf is van Klaas Dam ( hij overleed nl in het gevangenisziekenhuis) Ook is ze toen naar Neuengamme geweest waar nauwelijks iets te vinden was en heel ironisch een jeugdgevangenis stond. Nu is daar een gedenkwaardige plek gecreëerd en de gevangenis verdwenen. Ze heeft nooit expliciet gevraagd om een monument voor haar man, maar dat hoort ook niet bij de aard van de Hammenaren toen. Natuurlijk vond ze het niet leuk dat alles vergeten werd. Er is haar zelfs wel eens verweten dat ze “zomaar”geld kreeg van de stichting 40 45, omdat ze oorlogsweduwe was. Dat deed haar veel pijn. Ik heb zelf nooit een opa gekend ( mijn andere opa was ook al overleden toen ik geboren werd) en realiseerde me pas wat ik miste, toen ik mijn vader met mijn kinderen bezig zag. Wat had ik veel met mijn opa de Ruiter kunnen delen. Hij was zeer muzikaal ( had verschillende koren die hij dirigeerde, had meer dan 20 orgelles leerlingen en speelde orgel en viool op het moment dat hij werd opgepakt). Daarnaast kon hij erg mooi schilderen. Hij heeft in de spaarzame vrije uurtjes enkele schilderijen gemaakt. Eén daarvan is een kopie van “ de biddende man” van Nicolaas Maes. Ik weet nog dat ik dat schilderij als kind in het rijksmuseum zag en niet begreep hoe het schilderij van mijn opa nou daar kon hangen…………….Muziek en schilderen zijn ook mijn passie. Ik weet in ieder geval nu hoe dat kan en zie het ook in enkel van mijn kinderen terug. Natuurlijk leeft min opa dan ook zo voort, maar toch…………..

Toen enkele jaren later de weduwe van Gerrit Lammerink steeds zieker en zieker werd heeft ze me laten weten dat ze erg graag wilde dat op de één of andere manier haar mans naam herinnerd zou worden in Den Ham voor het leven dat hij gegeven had voor de vrijheid van nu. Zij was met name een van degenen die daarvoor altijd tegen had gehouden dat er iets aan herdenken gedaan werd. Nu ze er binnenkort niet meer zou zijn vond ze het tijd om juist wel te herinneren. Ik heb haar beloofd mijn best te gaan doen.

We zijn al verschillende keren naar Neuengamme geweest en zijn getuige geweest van een steeds groter en indrukwekkend wordende gedenkplaats aldaar.
De eerste keer was er enkel een gedenksteen en een klein museum. Nu is er een groot memoriaal
(met alle namen op boekrollen geschreven) een grootse tentoonstelling enz. De mensen daar zijn heel erg bezig met het herdenken en we worden daar heel goed ontvangen. Zij waren het ook die naar aanleiding van onze en hun gegevens ons konden vertellen dat mijn opa is gefusilleerd destijds. Dit heeft mijn oma ( overleden in 1989 ) nooit geweten, zij wist niet beter dan dat hij aan uitputting en zwakte stierf, zoals de meesten daar. Mijn oma vertelde pas over haar leven in de oorlog toen ze al oud was. Omdat wij, zoals al gezegd, bij haar onder één dak woonden heeft het me natuurlijk veel bezig gehouden en wanneer je ouder wordt besef je steeds beter wat er zich toen heeft afgespeeld. Mijn oma was 32 jaar oud toen haar man, waar ze niet eens een afscheidszoen aan mocht geven van haar werd afgenomen. Zij bleef achter met 5 kids, waarvan de jongste een half jaar was en de oudste nog maar 7.
Dit gegeven en de belofte aan een stervende oorlogsweduwe van één van de drie omgekomen Hammer verzetsmensen in Neuengamme, heeft mij ertoe aangezet om te streven naar een manier om de namen van deze mannen in ere te houden in Den Ham. Het moet toch niet zo zijn, dat we in de toekomst enkel in Duitsland op de plek des onheil onze dierbaren kunnen eren en memoriseren? Het moet toch ook mogelijk zijn om een herinneringsmonument te plaatsen aan de Molenstraat te Den Ham?

Dit blijkt dan nu ( april/mei 2009) eindelijk gerealiseerd te gaan worden!





Wicher en Klaas Dam worden in hun eigen woonplaats geëerd. Wij streven naar een monument met alleen de omgekomen verzetsmensen uit Den Ham.

Onderstaand gedicht geef ik mee aan de kinderen wanneer we de Hammergeschiedenis behandelen.
Het monument op de foto staat bij kamp Amersfoort.




IK HEB
DE DODEN NOOIT GEZIEN
DE ANGST
DE MASSAGRAVEN
IK HEB
DE HONGER NIET GEKEND
DE KILLE GRAUWE DAGEN
IK HEB
DE CELLEN NIET GEZIEN
IK HEB
GEEN VRIEND VERLOREN
IK HEB ER NIETS VAN MEEGEMAAKT
IK BEN ERNA GEBOREN
MAAR
IK HEB
DE FOTO’S WEL GEZIEN
VAN STUKGESCHOTEN HUIZEN
HET GRIJZE OORLOGSMONUMENT
DE REEKSEN WITTE KRUIZEN
WAT HEBBEN WIJ ERVAN GEMAAKT
DE OORLOG BLIJFT ONS DREIGEN
DAAROM ZAL IK OP 4 MEI TOCH
EERBIEDIG EVEN ZWIJGEN……………………

Bron: Oorlogsgravenstichting