Nicolaas van Klaveren
Geboren 7 februari 1909 te Nieuwer-Amstel. Overleden 10 maart 1945 te Neuengamme.

Waarom dit verhaal:
In de familie Van Klaveren is zijn verhaal bij de één wat beter en bij de ander wat minder goed bekend. Omdat oom Klaas zonder nageslacht is gestorven zou hij na de huidige generatie zo goed als vergeten zijn.

Het feit dat hij een slachtoffer was van een misdadig regiem en zijn familie lang onzeker bleef over zijn lot heeft heel verdriet veroorzaakt en er bleven heel veel vragen over. Alle vragen kan ik niet beantwoorden, maar door de informatie die ik heb kunnen vinden op een rij te zetten hoop ik in ieder geval zijn levensloop te geschetst te hebben.

Mijn grootouders
Krijn van Klaveren (4-4-1878 Uithoorn – 15-10- 1964 Hauwert) en Maria Lydia Sinterniklaas (8-3-1884 Vinkeveen en Waverveen – 20-3- 1977 Hauwert) traden in het huwelijk op 5 april 1907 te Vinkeveen en Waverveen. Ze gingen wonen in Nieuwer-Amstel. Mijn opa was los arbeider in de landbouw, een soort ZZP er. In een notitieboekje vermeldde hij nauwgezet over de jaren 1903 tot 1912 wat hij deed en voor wie en wat hij er mee verdiende. Een opsomming: tarwe, rogge, gras maaien, bermsloot keren en ophalen, schoven maken, dorsen, aardappelen rooien, mest strooien, sloten schonen, bieten wieden, rooien en rijden, turf steken, bonken omzetten en rijden, wal kruien, wal schieten, bollen planten, tuinspitten, timmeren en keuken schilderen, mennen, steenkool lossen bij de watermachine, voor daggeld werken, kortom deze man kon en deed alles. Daarbij was hij nog vertegenwoordiger voor een zaadfirma in Enkhuizen.
Hij vermeldt in het boekje het adres: Nes, Amsteldijk C 132 Nieuwer-Amstel. Of dat zijn adres was? Van mijn moeder wordt vermeld dat ze in de Legmeer is geboren. De kinderen van Krijn en Marie zijn:

Nicolaas, 7 februari 1909 Nieuwer-Amstel (Klaas), gedoopt te Uithoorn, NH kerk
Sara Maria, 27 maart 1910 Nieuwer-Amstel (Marie), gedoopt te Uithoorn, NH kerk
Jacob, 12 april 1911 Nieuwer-Amstel, gedoopt te Uithoorn, NH kerk
Dirk, 25 mei 1912 Nieuwer-Amstel, gedoopt te Uithoorn, NH kerk
Elsje, 22 augustus 1913 Nieuwer-Amstel (Els), gedoopt te Uithoorn, NH kerk
Gerritje Dina, 26 september 1914 Nieuwer-Amstel (Ger), gedoopt te Amstelveen, NH kerk
Krijn, 16 oktober 1915 Nieuwer-Amstel, gedoopt te Amstelveen, NH kerk
Dina, 8 januari 1917 Nieuwer-Amstel (Dien, mijn moeder), gedoopt te Amstelveen, NH kerk
Johanna Alida, 28 april 1918 Nieuwer-Amstel (Hanna), gedoopt te Amstelveen, NH kerk
Teunis Adrianus, 28 december 1919 Nieuwer-Amstel (Adriaan), gedoopt te Amstelveen, NH kerk
Het gezin verhuisde begin december 1920 naar Hauwert, gemeente Nibbixwoud.
Hier werden geboren:
Manna Petronella, 26 september 1921 Nibbixwoud (Manna)
Alida Johanna, 19 september 1922 Nibbixwoud (Alie)
Anthonius Wilhelmus, 17 november 1923Nibbixwoud (Anton)
Opa had er een kleine fouragehandel, was melkrijder, had een tuinderij en deed van alles en nog wat. Voor zijn gezin sleep hij de schaatsen, repareerde de fietsen en deed ijzertjes onder de klompen om slijtage tegen te gaan, hij knipte het haar van de jongens. Hij stond op maandagochtend om 3 uur op om water te koken voor de was. Ook in de crisistijd leed het gezin geen gebrek, maar zodra ze de lagere school hadden doorlopen gingen de kinderen uit werken. Op zondag ging het gezin in Hoorn naar de kerk, maar als het zomertijd was noodgedwongen in Opperdoes, want de boeren gingen niet op de stadstijd te melken.
Opa was trots op zijn gezin, met kermis ging hij met zijn kinderen, op volgorde van leeftijd, op de foto.

Naar de ambachtsschool
Klaas was de oudste, hij mocht leren en volgde in Hoorn de ambachtsschool. Van Hauwert naar Hoorn op de fiets, maar hij was het eerste jaar nog zo klein, dat zijn vader blokken op de trappers maakte. Broers en zusters herinnerden hem als een rustige jongen. Als hij bij het leren gestoord werd, zocht hij gewoon een ander plekje. Op 31 maart 1924 behaalde Klaas het getuigschrift behorende bij het onderwijs in timmeren. Zijn eerste werkgever werd Theunis Over, een aannemer in Hauwert. Het salaris was f 2,50 per week. Theunis Over was een vakman met een goede naam in de wijde omgeving, hij maakte ook molens en legde brongasinstallaties aan. Na verloop van tijd veranderde Klaas van werkgever, hij ging timmeren bij L. Oostra in Oostwoud, hij kon daar meer verdienen. Hij bleef daar werken tot hij in militaire dienst moest.

Dienstplicht
Door de dienstplicht was Klaas de eerste die het ouderlijk huis verliet. In augustus 1929 schreef hij een brief naar huis vanuit Geniekamp Soesterberg, dat hij op oefening een weekje naar Arnhem zou gaan. Zijn broer Adriaan schreef dat hij erg tegen hem opkeek als hij in uniform thuis kwam in met verlof.

Weer bij een baas
Na de militaire dienst verhuisde hij naar Vinkeveen, hij werkte daar mee aan de bouw van de NH kerk, bij de aannemer Mulckhuyse. De kerk is tegenwoordig een rijksmonument in de Amsterdamse School.
Hij was er in de kost bij tante Riek, een zus van zijn moeder en oom Tinus, de familie Borst. Na het gereedkomen van de kerk moest hij om ander werk uit, dat was niet zo gemakkelijk in verband met de economische crisis. Hij werkte mee met de bouw van een kerk in Hillegom en was in de kost bij tante Tonia, een andere zus van zijn moeder en oom Dirk Huis.

Op 5 juni 1930 verhuisde hij volgens de gegevens van Burgerzaken Haarlemmermeer naar Nieuw-Vennep, Nieuwstraat 29. Vanaf 5 juli 1939 stond hij ingeschreven bij de familie Cornelis en Alida Speelman-Klootwijk op Hoofdweg Oostzijde nr 1242.
Hij deed belijdenis in de NH kerk te Nieuw-Vennep bij ds. G. Gerbrandy en was actief in het verenigingsleven. Zo werd hij voorzitter van de plaatselijke gemengde zangvereniging. In de notulen van de Christelijke Jonge Mannen Vereniging wordt hij diverse malen vermeld in verband met het houden van inleidingen. Voor verenigingsavonden timmerde hij het podium.

Eigen baas
Niet altijd was er werk. Klaas wilde een ander niet met zijn problemen opzadelen. Hij werd zelfstandig ondernemer. Hij construeerde een trap-slijp machine, waarmee hij als scharensliep de huizen langs ging. Hij wist zich een goede naam te verwerven en het vertrouwen van de mensen te winnen en kreeg langzamerhand meer werk. In zijn vrije tijd volgde hij schriftelijke cursussen, waaronder Esperanto en psychologie.

Mobilisatie
In de mobilisatietijd was Klaas vermoedelijk gelegerd in Zeist. Uit correspondentie van mijn vader blijkt dat hij hem in die plaats in het militair tehuis heeft gesproken.
Wat hij als militair in oorlogstijd heeft meegemaakt, is niet bekend, maar aangenomen mag worden dat hij na de capitulatie een aantal dagen geïnterneerd is geweest. Op 25 mei 1940 begon de demobilisatie en die dag ging Klaas ook met groot verlof, als één van de eersten, vermoedelijk omdat hij een eigen zaak had. Op 4 juni 1940 schreef tante Manna uit Vinkeveen dat ze verheugd was dat ze Klaas gezond en wel weer had gezien.
In de oorlog werd hout een schaars artikel niets werd weggegooid, zelfs houten wasknijpers liet hij door zijn personeel maken. Klaas ging ook over tot het maken van zogenaamde antiplofbanden; van een loopvlak van een autoband werden fietsbanden gefabriceerd. Klaas hield het contact met zijn ouders en gezinsleden die het ouderlijk huis uit waren veelal per brief.

Gelevinkstraat 12
Bij de adresgegevens van burgerzaken staat vermeld: 10 september 1941 PB 10202. De betekenis is mij niet duidelijk. Op een rekening aan Joh. Klootwijk van december 1941 staat gedrukt: N. van Klaveren, Nieuw-Vennep, Timmerman en aannemer, Werkplaats: Gelevinkstraat 12. Op 16 mei 1942 wordt dit ook het officiële woonadres. Het pand was eerder bewoond door een zonderlinge man, Jan Bakker. Na diens dood is het huis leeggeruimd en er is onbeschrijfelijk veel troep uit gekomen. Misschien was het pand ook verwaarloosd?
In juni 1942 schreef hij aan mijn ouders, dat hij het bestelde kinderledikantje klaar heeft en dat hij het met Van Gend en Loos zal toesturen, evenals wat bloemtafeltjes en een krantenbak voor zijn zus Hanna. Hij is bezig met het intimmeren van een kamertje voor zich zelf in de werkplaats, het zal gezellig worden, maar door drukte van het werk vordert het langzaam. Drukte is er niet alleen door het werkaanbod, maar zijn werknemers zijn geen opgeleide timmerlui, dus er gaat veel tijd op aan begeleiding. Eén van de werknemers is de heer Klootwijk eerdergenoemd. Hij was boerenarbeider, had niet altijd werk bij de boer en timmerde wel graag.
In een brief in maart 1943 aan zijn oudste zus Marie klaagde hij dat, hoewel druk met zijn zaak, waar ze inmiddels met z’n zessen werkten, hij zich eenzaam voelde. Dat was vooral op de zondag. Buiten de kerkgang was er in het saaie dorp Nieuw-Vennep niets te beleven en hij had geen vrienden meer. Eigenlijk zou hij verkering moeten zoeken, maar hij kende zich zelf en zijn karakter te goed en vermoedde dat hij geen goede partner zou zijn. Klaas noemt zichzelf een buitenbeen en kan over zijn ideeën eigenlijk met niemand praten. Hij was actief in de CJMV, maar kon absoluut niet overweg met de predikant, ds. Lazonder. In Nieuw-Vennep had Klaas als bij naam “De Stijle”,niet alleen vanwege zijn haardracht. In de CJMV hield Klaas enkele inleidingen over de zondag en de besteding van de zondag.
Met de zaak gaat het goed, de achtermuur van zijn werkplaats heeft hij uitgebroken om zo meer werkruimte te creëren. Beschreven is dat Klaas ook bagagekisten maakte voor Haarlemmermeerders die voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland gingen.
Eind 1943 logeerde Adriaan enkele dagen bij Klaas, de oudere en wijze broer. Adriaan had geschreven dat het in zijn werk bij broer Jacob niet lekker ging. Op aanraden van Klaas ging Adriaan in de bollenstreek op zoek naar werk, hij vestigde zich daar, maar er bleef nauw contact tussen die twee. Adriaan fietste op massieve banden eenmaal per week naar Klaas om een brood van 1200 gram te halen.

Gearresteerd
Eind juli was er een razzia in het dorp en Klaas werd gearresteerd. Hij zou een radio hebben gehad in zijn woonvertrek en dat was bij meerderen bekend. Of dit de reden voor de arrestatie was? Adriaan vermoedde dat het zich niet melden voor de “Arbeitseinsatz” een reden voor de arrestatie was. Er zijn geen aanwijzingen dat Klaas illegaal werk deed. De heer Klootwijk schreef in zijn aantekeningen dat hij op zaterdag 29 juli 1944 wegens arrestatie van Klaas ontslagen was voor arbeid bij Klaas. Niet bekend is of dit ook de datum van arrestatie was, of dat het de officiële ontslagdatum was voor het arbeidsbureau. In het familieregister schrijft opa Van Klaveren: Klaas weggevoerd 31 juli 1944. Na arrestatie was Klaas in eerste instantie overgebracht naar café “De Gouden Leeuw”, ook Doet Beets was gearresteerd, maar hij werd vrijgelaten, misschien omdat hij bij de Luchtbescherming werkte.

Vermoedelijk Amersfoort
Hoe het bericht de familie bereikte is niet bekend. Adriaan zegt dat hij op 31 juli 1944 vernam dat Klaas was opgepakt door de SD en dat hij overgebracht was naar de gevangenis in Amsterdam, Euterpestraat. Hem zou tandpasta en een tandenborstel gebracht kunnen worden. Om zich een “Ausweiss” te verschaffen als bewijs dat hij in de voedselvoorziening werkzaam was, ging Adriaan naar Hauwert en sprak daar zijn relaties aan. Met de papieren meldde Adriaan zich bij de Euterpestraat, hij werd verwezen naar het Kleine-Gartmanplantsoen. Adriaan werd er binnengelaten, maar aan het loket werd hem verteld dat Klaas er niet meer was. In eerste instantie werd gezegd dat men niet wist waar hij dan wel was. Na aandringen wordt gezegd: “vermoedelijk Amersfoort”

Hoe verder in Nieuw-Vennep
Als Adriaan verneemt dat er goederen worden gestolen uit de werkplaats, fietst hij enige tijd van zijn werk in Lisse naar de Gelevinkstraat en slaapt daar. Dat blijkt niet vol te houden te zijn. Na overleg met de familie in Hauwert wordt de zaak leeggehaald. Zwager Cor Bravenboer neemt het hout over, hij zit in de branche en broer Dirk bewaart de boeken bij hem thuis in Hoorn. Een houten loods achter Gelevinkstraat 12 wordt gedemonteerd en overgebracht naar Hauwert. De familie Klootwijk houdt de sleutel van het pand onder zich. Bij Burgerzaken wordt op 1 april 1946 op de kaart van Klaas vermeld: VOW (vertrokken, onbekend waarheen).

Onzekerheid tot 1949
De familie Van Klaveren blijft heel lang in onzekerheid over het lot van Klaas. Er worden inlichtingen gevraagd bij het Rode Kruis, en er lijkt hoop als deze instantie de familie kort na de bevrijding naar Limburg verwijst, iemand die heel ziek is, is teruggekomen uit een concentratiekamp. Hij zou het kunnen zijn. Er moest een auto en benzine geregeld worden, de zieke blijkt Klaas niet te zijn.
Op woensdag 29 augustus 1945 is er in een landelijke krant een oproep om inlichtingen te verschaffen over het lot van Nicolaas van Klaveren, die vermoedelijk naar Amersfoort is gebracht en waarvan daarna verder niets bekend is. Op 5 februari 1946 weet het afwikkelingsbureau concentratiekampen van het Nederlandse Rode Kruis niets omtrent Klaas te melden. Op 12 februari 1946 meldt het Militair Gezag, Dienst Identificatie en Berging te Amersfoort, dat Klaas op 29 augustus 1944 in het concentratiekamp Amersfoort was binnengebracht onder nummer 6213 en op 8 september vandaar naar concentratiekamp Neuengamme op transport was gesteld. Verwezen werd naar eerdergenoemd afwikkelingsbureau, maar dat had op 20 februari nog niets nieuws te melden. Klaas zal worden vermeld in een informatieblad. Op 23 november schrijft het informatiebureau van het Rode Kruis, dat een aanvraag is doorgestuurd naar het afwikkelingsbureau. Op 30 oktober bericht van het Nederlands National Tracing Bureau van het Rode Kruis: Geen nadere berichten, het onderzoek wordt voortgezet. Op 6 februari 1948 wordt verzocht om een portretfoto van Klaas en op 10 april 1948 stuurt het Rode Kruis aan de familie de foto van Klaas terug, die ze hebben gebruikt voor publicatie in het opsporingsblad “Appèl” .

Formeel bericht
Het Rode Kruis geeft op 8 juni 1949 via de heer Galis, oud gemeentesecretaris van Nibbixwoud aan de familie bericht dat Nicolaas van Klaveren, geboren 7 februari 1909 te Nieuwer-Amstel is overleden te Neuengamme in het begin van de maand maart 1945. “ Officiële gegevens over het overlijden zijn nergens gevonden en zullen waarschijnlijk ook niet gevonden worden.” Het gemeentebestuur van Haarlemmermeer, afdeling bevolking krijgt ook op 8 juni bericht van het Rode Kruis middels een formulier Kennisgeving vermoedelijk overlijden.
Op 21 augustus 1950 volgt er een bericht aan de familie van het Ministerie van Sociale Zaken met als onderwerp: in het concentratiekamp Neuengamme/Husum teruggevonden voorwerpen.
In deze brief wordt melding gemaakt van een enveloppe met voorwerpen, die door de Geallieerde Bezettingsautoriteiten naar het land van herkomst van de eigenaar is gestuurd. “Hetgeen in de enveloppe was ingesloten was reeds door u herkend als afkomstig van de eigenaar”. Waarschijnlijk is dit een vulpen en een tabaksdoos van Klaas geweest. Mogelijk dat neef Dirk Huis de voorwerpen op het ministerie heeft opgehaald? Was de onzekerheid weggenomen? Er is mij verteld dat opoe Van Klaveren altijd de achterdeur los liet voor het geval dat Klaas, of zijn broer Krijn (gesneuveld, maar zijn graf is nooit gevonden), thuis zouden komen.

Concentratiekamp Neuengamme
In Nederland is na de oorlog de “Stichting Vriendenkring Neuengamme” opgericht. Ook in ons omringende landen zijn er dergelijke stichtingen. In eerste instantie bestonden de deelgenoten uit overlevenden van het kamp Neuengamme, maar de stichting bestaat nog steeds en overlevenden zijn er nauwelijks meer, de aangeslotenen zijn nu voornamelijk nog nabestaanden van mensen die in het kamp of de aangesloten kampen zijn geweest. De herinnering wordt levend gehouden, onder andere door het organiseren van herdenkingsreizen. In 2008 ben ik met zo’n reis mee geweest en heb ik op 4 mei in het kamp de dodenherdenking meegemaakt. Dit was zeer indrukwekkend. Ook de verhalen die tijdens de reis werden verteld door overlevenden en nabestaanden. Aangrijpend was het moment van het betreden van de ruimte van de verbrandingsoven: overleden gevangenen werden verbrand.
Hoewel het kamp na de oorlog voor andere doeleinden is gebruikt en de meeste barakken zijn opgeruimd, kan je er nog een indruk krijgen hoe het heeft gefunctioneerd. Dat het kamp er nog is, met een documentatiecentrum en een monument, is mede een gevolg van particulier initiatief van mensen uit de omgeving, ondertussen breder omarmd en er wordt veel voorlichting gegeven, met name aan scholen.
De naam van Klaas staat op één van de banners met overledenen in het herinneringscentrum vermeld bij de datum 10 maart 1945, dit zou zijn sterfdatum zijn geweest. Men heeft mij tot nog toe niet de documenten kunnen tonen waar dit uit blijkt.

Concentratiekamp Kaltenkirchen
In 2012 heb ik op aanvraag bij de “Internationaler Suchdienst” (I.T.S) in Bad Arolsen (Dld) nadere berichten ontvangen, fotokopieën van officiële documenten van het kamp Amersfoort. Het gevangenen nummer in Amersfoort was 6213. Bij binnenkomst op 29 augustus 1944 is het geld van Klaas, f 98,50 ingenomen. Op 8 september 1944 was Klaas op transport gesteld voor Arbeits Einsatz Reich. Als grond voor de arrestatie staat vermeld: Arbeitsverweigerung. In een bijgevoegde kopie van een document van het Internationale Rode Kruis staat: op 8 september 1944 naar het concentratiekamp Neuengamme, gevangenennummer 49457 en naar concentratiekamp Neuengamme / Kommando Kaltenkirchen “datum niet ingevoerd”.
Onderzoek leert dat Kaltenkirchen één van de 80 onderkampen(Aussenlager) is geweest van het hoofdkamp Neuengamme. Het kamp was ongeveer 30 kilometer boven Hamburg en werd in stand gehouden voor aanleg en onderhoud van een militair vliegveld. Toen Duitsland de beschikking kreeg over straaljagers, moest een start / landingsbaan worden verlengd en verhard. Veel Russische, maar ook Franse, Belgische en Nederlandse gevangenen werden ingezet. In het jaar 2014 hebben mijn vrouw en ik de weer zichtbaar gemaakte restanten van het kamp bezocht, alsmede het documentatiecentrum. Er was heel veel algemene informatie, maar er waren nauwelijks namen van gevangenen bekend. Er kon niet bevestigd worden dat Klaas daadwerkelijk in Kaltenkirchen was geweest.

Concentratiekamp Husum
Husum was ook één van de onderkampen van Neuengamme, een paar honderd kilometer ten noorden van Hamburg. Gevangenen moesten hier tankgrachten graven. Door veranderende militaire omstandigheden bleek dat niet meer nodig en het kamp werd opgeheven. Het kamp bestond van september tot december 1944. De enige verwijzing naar dit kamp is het adres van de brief die naar de familie is gestuurd betreffende terugzending van persoonlijke spullen van Klaas.

Ter herinnering
In een dankdienst ter gelegenheid van de bevrijding in de Kapel, de kerk te Hoorn waar de familie Van Klaveren bij was aangesloten, werd genoemd dat van Klaas tot op dat moment geen enkel bericht was ontvangen. Zijn broer Krijn werd met anderen genoemd als gevallen in de strijd voor de vrijheid.
Aan het (voormalig) gemeentehuis van Nibbixwoud hangt een plaquette ter herinnering aan oorlogsslachtoffers van die gemeente. Klaas staat hier op vermeld, evenals zijn broer Krijn, die als boordschutter van een Engels vliegtuig op 8 mei 1942 is gesneuveld. In feite woonden beiden al lang niet meer in Nibbixwoud. Bij de plaquette is jaarlijks op 4 mei een dodenherdenking, altijd zijn daar ook familieleden bij. In de gemeente Haarlemmermeer lijkt alleen een algemeen oorlogsmonument te zijn, waarop geen namen staan vermeld. Door de stichting vriendenkring Neuengamme is het boek Nederlanders in Neuengamme uitgegeven. De naam van Klaas staat daarin vermeld, ook in het digitale monument van de stichting.
De woning Gelevinkstraat 12 is in 1976 gesloopt in verband met de bouw van een winkelcentrum.

Bronnen
In de loop van de tijd zijn er heel veel bronnen mij vaak min of meer toevallig bekend geworden. Sommige bronnen spreken elkaar op details tegen en moest ik wel eens de meest waarschijnlijke versie kiezen voor bovenstaand verhaal. Ik kreeg:
Van de familie: foto’s, (kopieën van) brieven, kopieën van documenten, een soldatenkist, een wasknijper, overgeleverde verhalen, waaronder een levensbeschrijving door broer Adriaan (geschreven op latere leeftijd);
Van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie: kopieën van documenten betreffende dienstplichtige Nicolaas van Klaveren;
Van de gemeente Haarlemmermeer: kopieën van documenten van Burgerzaken;
Van het I.T.S. van het Rode Kruis, gevestigd in Bad Arolsen: kopieën van documenten betreffende aankomst in en vertrek uit Kamp Amersfoort;
Informatiecentra van de kampen Neuengamme en Kaltenkirchen en internet;
Van de heer Joost Klootwijk te De Kwakel: informatie over de Haarlemmermeer in oorlogstijd, waarin Klaas diverse malen wordt vermeld.

Concentratiekampen, onderdeel van het Duitse systeem
Het motto in veel kampen was: vernietiging door arbeid. Vernietiging betekende het uitschakelen van tegenstanders van het regiem. De gemiddelde levensverwachting na aankomst in het kamp Neuengamme was 3 maanden. Aan een verdere beschrijving van de leefomstandigheden zal ik me niet wagen. Voor de arbeid werd vaak betaald aan de kampen, bijvoorbeeld door de industrieën waar gevangen moesten werken.

Einde onderzoek?
Er zijn nog wat dingen die ik wil uitzoeken en zoals gebleken, soms komt er informatie uit onverwachte hoek. Het verhaal kan dan worden aangevuld, vermoedelijk zal het niet veel anders worden en het werd tijd om het eens op schrift te stellen.

Opperdoes, 22 december 2017