Gerard du Bruin (1912-1942), van vaderszijde van Joodse afkomst, was overtuigd communist. Daarom meldde hij zich in 1937 als vrijwilliger aan bij de Internationale Brigades om mee te vechten aan de Republikeinse zijde in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Toen Gerard in 1939 in Amsterdam door Riek de Raat werd geportretteerd, was de Spaanse burgeroorlog al gewonnen door dictator Francisco Franco. Gerard en Riek zouden snel daarna in een tweede oorlog verwikkeld raken.

Spanjestrijders
Georganiseerd door het Komintern, werden in november 1936 de eerste twee Internationale Brigades ingezet in Spanje. De wervingscentrale was gevestigd in Parijs. De werving zelf was in handen van nationale en lokale communistische partijen. In Nederland moesten de Spanjestrijders in spe toestemming vragen aan de CPN. Als iemand naar Spanje mocht vertrekken, dan kreeg deze een kaartje voor de trein naar Parijs en zo nodig geld voor een legitimatiebewijs.

XIde Brigade
In totaal hebben zo’n 35.000 man, waaronder 700 Nederlanders, deel uitgemaakt van de Internationale Brigades. De meeste Nederlanders, ingedeeld naar taalovereenkomst, vochten mee in het Duitstalige Edgar Andrébataljon of – zoals Gerard – in het Thälmannbataljon, beide onderdeel van de XIde Brigade.

Repatriëring
Gerard werd door zijn naasten beschreven als een jongen die zijn draai niet kon vinden. Misschien dat hij daarom naar Spanje vertrok. De International Brigades werden voornamelijk ingezet als stoottroepen en de verliezen waren groot. Gerard is uiteindelijk geestelijk ingestort en waarschijnlijk in 1938 gerepatrieerd.

Tweede Wereldoorlog
Zoals het lot van veel verdedigers van de Spaanse Republiek, geraakte Gerard van de ene oorlog in de andere. In Nederland ging hij in het verzet. In 1941 werd hij opgepakt en gedeporteerd naar kamp Neuengamme nabij Hamburg, waar op 19 november 1941 de eerste 270 (van de bijna 7000) Nederlanders arriveerden. Onder hen bevonden zich voornamelijk vroeg in de oorlog gearresteerde communisten. Minder dan een jaar later, op 11 juni 1942, werd Gerard in een geheime en experimentele gaskamer van het Bernburg Euthanasie Centrum vermoord.

‘Een statenloze’
Je vader was allang een statenloze
in ‘t blijde uur, toen jij het leven zag
‘k Zie hem nog voor jouw wieg staan met zijn broze
gestalte, en ik zie de rode vlag.

Waarmee hij ver daarvoor vertrok naar Spanje
Hij was zachtmoedig, doch hij koos het front
der strijders tegen ‘t moordend allemanje.
Verslagen kwam hij terug, dubbel verwond ...

Zo luiden de eerste twee strofes van het gedicht ‘Een statenloze’, waarin Gerards zus Frida kort het levensverhaal van haar broer vertelt aan Gerards overlevende zoon Gerard du Bruin junior. De titel refereert aan het lot dat de Nederlandse Spanjestrijders trof bij thuiskomst. In Nederland werd hen het staatsburgerschap ontnomen, omdat zij hadden gediend in een vreemde krijgsmacht. De meesten van hen kregen de Nederlandse nationaliteit pas in de jaren zeventig weer terug. Sinds 2008 hebben de Spanjestrijders ook recht op de Spaanse nationaliteit.

Bron: Stadsarchief Amsterdam